Ambtenaren in de politiek

Weet u wat de overeenkomst is tussen Gerrit Zalm, Ben Bot, J.C. Bloem, Multatuli, Johan van Oldenbarnevelt, Níccolò Machiavelli? Het zijn beroemde namen uit de geschiedenis. Gerrit Zalm kent men uit de politiek, maar was daarvoor jarenlang rijksambtenaar, Schrijver J.C. Bloem was gemeentesecretaris, Multatuli was ambtenaar in Nederlands Indië, Johan van Oldenbarnevelt was rijksambtenaar en Niccolo Maccchiavelli was ambtenaar in dienst van de Florentijnse republiek. Allemaal ambtenaren! J.C. Bloem, Multatuli en Macchiavelli kent men vooral van hun geschreven werk. Gerrit Zalm stapte over, van de status van ambtenaar naar die van politicus. Ben Bot was zijn hele loopbaan ambtenaar – diplomaat in dienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken – maar kwam in 2003, minder dan een jaar na zijn pensionering, succesvol terug als (CDA) minister van Buitenlandse Zaken. De ministeries kennen veel ambtenaren die naast hun werk als politicus lokaal actief zijn: als raadslid, statenlid of als (deeltijd-)wethouder. Sommigen, zoals Nebahat Albayrak, stappen definitief over van de ambtenarij naar de politiek. Zo ook Jeanine Hennis-Plasschaert; zij was ook eerst jarenlang ambtenaar bij de Europese Commissie voordat zij als Europarlementarier en later als Tweede Kamerlid voor de VVD, zich op de politieke stortte. Het beeld van ambtenaren die zich als beroemd schrijver kunnen ontpoppen of zich verder als succesvol politicus kunnen ontwikkelen, contrasteert met het beeld dat politieke partijen tijdens verkiezingstijd oproepen van de ambtenaar als bureaucraat en regelneef die de burger met zijn regeltjes en stokpaardjes vooral dwars zit. Ambtenaren zijn in de regel hardwerkende mensen. En in mijn loopbaan als ambtenaar, nu al weer 25 jaar, ben ik vooral zeer betrokken mensen tegengekomen, die met hart voor de publieke zaak zich loyaal naar het boven hen gestelde publieke gezag opstelden.  Al die kritiek op "de ambtenaar" kan dus wel een beetje tegengeluid gebruiken. In de eerste plaats kun je niet alle ambtenaren over één kam scheren. Ambtenaren - dat is een zeer heterogeen gezelschap, zelfs als je ze zou beperken tot, bijvoorbeeld, beleidsambtenaren. Volgens recent onderzoek is vastgesteld dat de klassieke bureaucraat vrijwel verdwenen is bij de overheid. Er blijken 4 basistypen beleidsambtenaren te zijn: a. ‘Der Beambte ohne Eigenschaften’: U vraagt, wij draaien. b. De deskundige: die zet eigen deskundigheid voorop, legt tactisch vernuft aan de dag en wil de inbreng terug zien in het eindresultaat. c. De onderhandelaar: die wil compromissen sluiten, binden.. d. De verbinder: die wil besturen met en niet tegenover de samenleving: de geëngageerde met 'n eigen visie, de samenspeler (werkt aan beleid met draagvlak) en de netwerker (laat netwerken en initiatieven ontstaan). Blijkens het onderzoek komen op rijksniveau de deskundige en de onderhandelaar vaak voor; de ‘Beambte ohne Eigenschaften’ en de verbinder zijn schaars.