Leiderschap volgens Ubuntu!

Kort geleden kreeg ik het boek Ubuntu!, geschreven door de Amerikanen Stephen Lundin en Bob Nelson, in handen. Ik heb het boek in 3 dagen verslonden. Het boek tracht de Afrikaanse filosofie Ubuntu aan de lezer uit te leggen aan de hand van een verhaal. Het verhaal gaat over een afdelingsmanager die moeite heeft zijn afdeling goed te laten functioneren. Hij klaagt over zijn mensen, maakt lange dagen en werkt in de weekends over, waardoor zijn huwelijk kapot gaat. Zijn medewerkers hebben een hekel aan hem en produceren onder de maat. Daardoor dreigt zijn chef hem met ontslag. Een nieuwe medewerker op zijn afdeling is een jonge Zuid-Afrikaan, die uit eigen beweging hem op een zaterdag begint te helpen. Deze Afrikaan wijdt hem in in de filosofie van ubuntu.

Het verdere verhaal gaat over hoe de ubuntufilosofie zich binnen het gehele bedrijf verspreidt. De ubuntufilosofie is door Nelson Mandela en Desmond Tutu gepropageerd om na de afschaffing van de apartheid in Zuid-Afrika de vrede tussen de verschillende bevolkingsgroepen te bevorderen. Op het eerste gezicht lijkt de filosofie communitaristisch van aard. Voor een liberaal een verdachte benadering. In combinatie met het gegeven dat Afrika toch een zeer problematisch continent is, alle reden om ubuntu met grote reserves tegemoet te treden. Al lezende merkte ik dat ik de afgelopen jaren zelf, als leidinggevende, inderdaad succesvol was waar ik de principes van ubuntu hanteerde - en in de problemen kwam waar ik tegengesteld handelde. Ubuntu is geen nieuwe filosofie, maar bevat principes die wij in Europa ook kennen, maar die we soms te weinig benadrukken of zelfs veronachtzamen. Ik ben ervan overtuigd dat het hanteren van deze principes enerzijds bijdraagt aan maximalisatie van de productie en anderzijds voor werknemers voorwaarden voor maximaal plezier in het werk biedt. Ik zal hieronder - in mijn woorden - de belangrijkste principes bespreken.

• Ubuntu begint bij het erkennen en omarmen van de menselijkheid, de gelijkwaardigheid en de waarde van ieder mens. Je verdiepen in de individuele medemens is dan ook zeer belangrijk. Wat drijft en motiveert de ander? Ubuntu gaat allereerst uit van de erkenning van de ander om wie ze zijn. Dit principe spreekt individualisten aan, natuurlijk. Maar ubuntu gaat verder. 
• In de tweede plaats gaat Ubuntu er vanuit mensen te waarderen om wat ze bereiken. Deze vorm van erkenning zet mensen aan tot prestaties. 
• Ubuntu gaat uit van de onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid van alle mensen. Aan het resultaat van de mensheid draagt iedereen bij. Iedereen móét ook zijn steentje bijdragen. Op een kleinere schaal draagt ieder lid van die gemeenschap (land, dorp, bedrijf of gezin) zijn steentje bij. 
• Ubuntu propageert het besef dat het gezamenlijk resultaat van ons handelen binnen onze gemeenschap belangrijk is. Het succes van de gemeenschap wordt boven dat van het individu gesteld. De oriëntatie op de doelstellingen van de gemeenschap vereist dat het nodig is, dat er een gedeeld beeld bestaat van de doelen van de gemeenschap. 
• Hier speelt leiderschap een belangrijke rol. De leider van een gemeenschap (afdeling, bedrijf, sportclub, politieke partij) heeft een essentiële rol bij het creëren van een gezamenlijk beeld van de doelen van de gemeenschap. "Wanneer je verschillen de aard van je relatie laat bepalen, zul je altijd ruzie krijgen. Ubuntu stelt de vraag; 'Wat hebben we met elkaar gemeen?'en; 'Hoe kunnen we het beste samenwerken?'

Ubuntu past eigenlijk uitstekend bij het dominant egalitaire denken in Nederland. De Nederlandse cultuur kent een relatief lage machtsafstand. De betekenis van hiërarchie is beperkt. Bij ons geldt een belangrijk principe: steek je kop niet boven het maaiveld uit anders wordt hij eraf gehakt. En ook ons eeuwige polderen - op basis van gelijkwaardigheid zoeken naar een gemeenschappelijk nut - past bij ubuntu. Belangrijk beginsel van ubuntu is dat iedereen gelijkwaardig lid is van de gemeenschap; het gaat erom dat iedereen, binnen zijn eigen mogelijkheden bijdraagt aan de doelen van de gemeenschap. Ik vind de ubuntufilosofie wel heel erg op belangrijke elementen van de Nederlandse cultuur lijken. Ubuntu wordt gezien als een filosofie die bijdraagt aan hoge productie èn welzijn van de mensen. En Nederland is een land dat vooraan staat op de ranglijst van welvarende landen èn waarin de mensen, in internationaal perspectief, bovengemiddeld gelukkig zijn. Laten we de ubuntu in Nederland vooral koesteren...